صنعت سیمان چین

پای صحبت یان ریلی ، یکی از دست‌اندرکاران باسابقه و از مدیران برجستۀ صنعت سیمان چین

چین ، با اختلافی فاحش نسبت به دیگر کشورها ، بزرگترین صنعت سیمان جهان را در اختیار دارد و ، در هر سال ، به تنهایی بیش از تمام ممالک دنیا سیمان تولید می‌کند؛ برای آنکه از سیر توسعۀ صنعت سیمان چین درک بهتری داشته باشیم ، بد نیست بدانیم که طی یک بازۀ زمانی ده ساله ، حجم تولید کشور از تنها 500 میلیون تن سیمان در سال 1995 به بیش از 1 میلیارد تن در سال 2005 رسیده ، و در انتهای سال 2014 این رقم با یک رشد نجومی به 45/2 میلیارد تن سرزده است – یعنی تقریباً هفت برابر تولید هند ، دومین تولیدکنندۀ بزرگ سیمان جهان.

ظرف چند سال اخیر ، برای بهبود راندمان تولیدی و افزایش پایداری صنعت ، تلاش‌های بسیاری صورت گرفته. در سال 2013 ، هیات دولت چین جهت حل معضلِ مازادِ ظرفیتِ تولید در تمام صنایع کشور (منجمله سیمان) دستورالعمل‌هایی را صادر کرد. در همین اثناء ، اتحادیۀ سیمان چین نیز طرح‌هایی را تدوین کرد تا پروژه‌های ادغام و تصاحب با سرعت هرچه بیشتری در صنعت سیمان اجرا شوند. در همین راستا ، وزارت صنعت و فناوری اطلاعات اعلام کرد که کارخانجات سیمان حق الحاق ظرفیت جدید به خطوط تولید فعلی‌شان را ندارند. دولت ، ضمناً ، در سال 2017 به شرکتهای سیمان دستور داد که مکلفند طی تنها 100 روز کاری کارخانجات قدیمی و آلایندۀ خود – که عمدتاً نیز مبتنی بر فرآیند “تَر” بودند – را نیز تعطیل کنند. در سال 2018 ، در راستای سیاست‌های اتخاذی دولت ، شرکت سینوما در شرکت سی.اِن.بی.اِم ادغام شد تا بزرگترین شرکت سیمان جهان با ظرفیت تولید بیش از 500 میلیون تن سیمان در سال تشکیل شود. به زعم دولت ، هدف از این اقدامات آن بود که نرخ بکارگیری ظرفیت‌ها در بخش‌های کلینکر و سیمان ، به ترتیب ، به 80 و 70 درصد برسد ، ضمن‌آنکه سوددهی و دوام صنعت نیز ارتقاء یابد.

یکی از کسانی که بر زیر و بم‌های صنعت سیمان چین اِشراف اطلاعاتی بسیار خوبی دارد یان ریلی است. وی در حال حاضر مدیرعامل اتحادیۀ سیمان جهان است ، اما پیش از آن ، برای سالیان سال ، در صنعت سیمان چین کار کرده . آخرین سِمَتی که او در چین داشته مدیرعاملی واحد تحت مدیریت لافارژهلسیم بوده که 11 سال به طول انجامیده است ، از سال 2008 تا سال 2019. آقای یان ریلی افتخار دادند تا با انجام این مصاحبه دیدگاه‌ها و تجارب ارزنده‌شان در خصوص صنعت سیمان چین و تاثیر کرونا بر آن را با ما در میان بگذارند.

* آقای ریلی ، ممکن است از شما خواهش کنم تا در ابتداء برای ما بطور خلاصه از وضعیت صنعت سیمان چین در سال 2020 بگویید ؟

داستان صنعت سیمان چین در سال 2020 مثل داستان صنعت سیمان در اکثر کشورهای جهان در این سال است ، داستانی ناخوشایند که با سیطرۀ هیولایی به نام کووید-19 به پایان رسید. این ویروس که خاستگاه آن در شهر ووهان در استان هوبِی بود در اواخر 2019 به یکباره قدعلم کرد و خیلی زود بر تمام صنایع منجمله سیمان تاثیر خود را نشان داد. واهمه و هراس در همه جا مستولی ، و شهر قرنطینه شد . کارخانجات سیمان ، حتی آن‌هایی که در استان‌هایی دوردست بودند ، یکی پس از دیگری تعطیل شدند تا امکان سرایت ویروس به حداقل برسد. این وضع ، کمابیش ، تا مدتی همچنان ادامه داشت و در نتیجه ، منجر به ایجاد رکود در صنعت سیمان شد.

در ماه‌های ابتدایی سال 2020 ، ژانویه و فوریه ، سیاست قرنطینه تاثیرات مثبت خود را با کاهش چشمگیر آمار مبتلایان نشان داد . با این حال ، در این دو ماه ، کورۀ بسیاری کارخانجات همچنان خاموش بود و نتیجتاً حجم تولید نیز 39 درصد در قیاس با مدت زمان مشابه سال قبل کاهش یافت و مجموعاً به 150 میلیون تن رسید.از ماه مارس اما به تدریج ورق برگشت و کارخانجات بیشتری به مدار تولید بازگشتند. در این ماه 149 میلیون تن سیمان تولید شد که گرچه در قیاس با مارس 2019 تقریباً 17 درصد کمتر بود ، از بازگشت آهستۀ رونق به بازار حکایت داشت. با این حال ، کرونا زهر خود را زده بود و این امر را به وضوح می‌شد در صورت‌های سود و زیانِ سه ماهۀ اولِ شرکت‌های سیمان دید. با آغاز سه ماهۀ دوم 2020 ، اما ، اوضاع برای شرکتهای سیمان چین روز به روز بهتر شد.

* چرا ؟

در طول سه ماهۀ اول 2020 ، برای سیمان ، نوعی تقاضای انباشته شکل گرفته بود که این تقاضا در سه ماهۀ دوم سرریز شد و خود را بروز داد. راستش ، ما هم فکرش را نمی‌کردیم و انتظار داشتیم این اتفاق در سال 2021 بیافتد ، اما خوشبختانه اوضاع به کام صنعتگران سیمان چین پیش رفت و حباب این تقاضا در سه‌ماهه‌های دوم ، سوم و چهارمِ سال 2020 خود را آزاد کرد. نتیجۀ این روند آن بود که ، بر خلاف توقع همه ، در انتهای سال 2020 ، برغم شیوع یکی از آسیب‌زننده‌ترین بلایای بشری ، تولید سیمان در چین نه تنها کاهش نیافت ، که 50 میلیون تن هم افزایش یافت و به 4/2 میلیارد تن رسید!!! این اتفاق تقریباً برای دیگر صنایع چین ( همچون فولاد ) نیز افتاد- یعنی ، تولیدشان در انتهای 2020 در بدترین حالت به اندازۀ همان سال 2019 بود و ما شاهد کاهش نبودیم.

از یک زاویۀ دیگر هم می‌توان به این قضایا نگاه کرد : واکنش فوق‌العادۀ بخش ساخت و ساز چین به بلای کرونا نشان‌دهندۀ توانمندی و ابعاد بالندۀ آن است. سرعت از سر گرفته‌شدن پروژه‌های عمرانی پتانسیلِ بی‌نظیر و ولع بالای بخش ساخت و ساز به مصالح ساختمانی را نشان می‌دهد. من نظیر این مورد را در هیچ جای دیگر دنیا ندیدم.

* به پروژه‌های عمرانی اشاره کردید. ممکن است قدری در خصوص وضعیت پروژه‌های دولتی و عام‌المنفعه‌ای که در سطح چین به اجرا گذاشته شده یا می‌شوند صحبت کنید ؟ آیا این بازار اشباع شده یا جای رشد و نمو دارد ؟ منظورم اینست که آیا می‌توان پروژه‌های جدیدی برای آن تعریف کرد ؟

سطحی اگر نگاه کنیم ، ممکن است این طور به نظر برسد که چین دیگر نیازی به اجرای پروژه‌های عمده و بزرگ عمرانی ندارد. شاید این موضوع در مورد شهرهای پکن و شانگهای صادق باشد ، اما در مورد دیگر نقاط و شهرهای چین درست نیست . معتقدم تحقق نیازهای زیرساختی همچنان از ارکان اصلی توسعۀ چین است. به همین منظور ، دولت مرکزی اعلام کرده برای بیش از 60 کلان‌شهر چین که هرکدام دست کم 5 میلیون نفر سکنه دارند طرح‌هایی عظیم را در نظر گرفته است. دولت درصدد احداث شبکه‌های جدید راه و خطوط مترو ، در کنار توسعۀ شبکه‌های فعلی است. این پروژه‌ها به مقادیر معتنابهی سیمان نیاز دارند.

* به نظرتان نشو و نمای صنعت سیمان چین چگونه خواهد بود ؟

به نظرم صنعت سیمان چین در کوتاه مدت ، یعنی ، دست کم تا انتهای 2021 ، عملکردی فراتر از حد انتظار خواهد داشت و چه بسا شاهد افزایش تولید سیمان در قیاس با سال 2020 باشیم. علت این امر آنست که اجرای برخی از پروژه‌های زیرساختی که در پی شیوع کرونا متوقف شده بودند از سرگرفته و مقرّر شده که می‌بایست حتماً تا انتهای سال جاری یا سال آتی میلادی (2022) تکمیل شوند . در همین اثناء ، قرار است چهاردهمین طرح توسعۀ 5 سالۀ چین بین سال‌های 2021 تا 2025 اجرا شود و قدر مسلّم تلاقی این دو امر ( پروژه‌های معوّقه با طرح توسعۀ جدید) باعث افزایش توامان تولید و مصرف سیمان خواهد شد. یعنی ، حجم فعلی تولید تا دست کم سه تا چهار سال آینده در همین سطوح فعلی باقی خواهد ماند.

برآوردم اینست که با اتمام سال 2025 ، تقاضا برای سیمان اُفت فاحشی را تجربه خواهد کرد. انتهای سال 2025 مقارن خواهد شد با اتمام همزمان تمام پروژه‌های معوقه و پروژههای توسعه‌ای . این سیر قهقرایی تا سال 2030 و احتمالاً حتّی تا دهۀ بعد از آن نیز ادامه خواهد یافت و تقاضا احتمالاً به یک میلیارد تن برسد ، یعنی نصف سطوح فعلی.

بگذارید در اینجا این نکته را بیافزایم که تمام مواردی که مطرح کردم صرفاً پیش‌بینی هایی بودند مبتنی بر دو شالوده : “علم اقتصاد” و “تجربۀ سالها کار در مقام رئیس هیات مدیرۀ بزرگترین تولیدکنندۀ سیمان جهان ” . سعی کرده‌ام این برآوردها تا حد بسیار بالایی دقیق باشند. اما همان‌طور که از اسم‌شان نیز پیداست پیش‌بینی‌اند . و پیش‌بینی اقتصادی را عوامل بسیاری می‌توانند نقش بر آب کنند : حضور یک سیاستمدار پوپولیست در مسند امور ، تغییر و تحولات ژئوپولیتیک ، ویروسی به قطر 100  نانومتر به نام کورونا و . . . . . . . .

* چند سالی است که چین دارد در مورد قوانین زیست محیطی سختگیری بسیاری به خرج می‌دهد. این امر بر روند تولید سیمان چه تاثیری داشته است ؟

گرد و غبار و اکسیدهای نیتروژن از اصلی‌ترین آلاینده‌هایی‌اند که در چند سال اخیر دولت در موردشان سختگیری بسیاری نشان می‌دهد. کارخانجات سیمان ، بالاخص آن‌هایی که قدیمی‌تر هستند ، مکلف شده‌اند جدیدترین سیستمهای رسوب دهندۀ الکترواستاتیک را نصب کنند تا میزان آلایندۀشان به کمترین حد ممکن برسد. جدیدترین سیستمهای کاهش انتخابی غیرکاتالیستی (SNCR) در دودکش کارخانجات سیمان نصب شده و ضمناً به کارخانجات دستور داده شده تا سراغ سوخت‌های جایگزین “همچون زیست توده” بروند. این الزامات ، برای کارخانجات سیمان ، چندان گران تمام نشده و ضمناً در روند تولیدشان هم خللی وارد نکرده. من نشنیده‌ام که کارخانه‌ای را به دلیل ناتوانی در انطباق خود با این قوانین تعطیل کنند. اگر هم تعطیلی‌ای رخ داده ، ملاحظات دیگری داشته است.

در اینجا ، دولت نه تنها حد مجاز نشر آلاینده‌ها را تعیین می‌کند ، بلکه راهکار حل مشکل را هم خودش ارائه می‌دهد و بعد می‌گوید ، ” این طور باید عمل کنید.”

* نتیجه‌ای هم داشته ؟

البته. کارخانه‌هایی که همین ده سال قبل سطح آلایندۀ اکسید نیتروژن آن‌ها 800 میلی‌گرم بر نانومترمکعب بود ، امروز کمتر از 100 میلی گرم آلاینده دارند ؛ یعنی ، آلایندگی‌شان هشت برابر کم شده . حتی داشته‌ایم یکی از کارخانجاتی که در فاصلۀ کمی از پکن قرار داشته توانسته یک رکورد جهانی بزند و سطح آلایندگیِ اکسید نیتروژن خود را به 25 میلی‌گرم بر نانومترمکعب برساند.

* وضعیت صادرات / واردات سیمان به چین چگونه است؟

در مورد صادرات اطلاع چندانی ندارم ، اما این اواخر واردات سیمان افزایش یافته است. علت آن هم قیمت ارزان سیمان در بازارهای جنوب‌ِشرق آسیاست. اصلی‌ترین صادرکننده هم ویتنام است. دولت ، در این خصوص ، سختگیری چندانی به خرج نداده ؛ احجام وارد شده آنقدر کم هستند که حکم قطره در اقیانوس را دارند و ، برغم قیمت پایین‌شان ،  برای تولیدکنندگان داخلی هیچ خطری محسوب نمی‌شوند.

بهای تحویل روی عرشۀ هر تن سیمان تیپ 425-1 در بنادر ویتنام حدوداً 46-47  دلار است که در قیاس با قیمت خرده‌فروشی در سطح شهرهای بزرگ بین 25 تا 30 دلار کمتر است.

* نظرتان راجع به حضور شرکت‌های سیمان چین در بازارهای برون‌مرزی چیست؟ آیا ممکن است این امر ، در سال‌های آینده ، موجب کاهش تولید داخلی سیمان در چین بشود ؟

این روند که به آن اشاره کردید بین سال‌های 2017 و 2018 به اوج خود رسید ، اما اکنون مدتی است که از رونق افتده است. شمار شرکت‌هایی که سراغ سرمایه‌گذاری و احداث کارخانه در بازارهای برون مرزی ( همچون تاجیکستان ) رفتند زیاد نبود ؛ شرکت‌هایی چون هوآگزین ، شیر سرخ ، کُنچ ، و چین غربی که به این کار مبادرت ورزیدند غول‌های صنعت سیمان چین بودند. دانش ، تخصص فنی و بنیۀ مالی آن‌ها آن‌قدر بالا بود که به راحتی توانستند حتی در خارج از مرزهای چین هم موفق باشند. پروژه‌های دیگری از این دست نیز در خارج از چین در حال اجرا هستند. با این همه ، فراموش نکنید که تعداد کارخانجاتی که خارج از چین احداث شده ( و حجم سیمانی که این کارخانجات تولید می‌کنند ) در مقیاس حجم عظیم سیمانی که در چین تولید می‌شود تقریباً هیچ است ، فلذا غیرممکن است که چینی‌ها بخواهند برای تنظیم و تعادل بازارهای داخلی‌شان بر کارخانجاتی که در خارج احداث کرده‌اند حساب باز کنند.

* به عنوان آخرین سئوال ، می‌خواستم از شما بپرسم که چند درصد از صنعت سیمان چین توسط دولت کنترل و اداره می‌شود ؟

رقم دقیقش را خودم هم نمی‌دانم ، اما بیش از نیمی از صنعت سیمان چین یا مستقیماً توسط دولت مرکزی اداره می‌شود یا به دست فرمانداری‌ها و دُوَل محلی . بعضی از بزرگترین بازیگران سیمان چین همچون سی . اِن . بی . اِم ، جی‌دونگ ، و چاینا ریسورسِس کاملاً زیر نظر دولت اداره می‌شوند . جالب آنکه ، این امر نه تنها جلوی رقابتی‌ترشدن صنعت سیمان را نگرفته ، بلکه شدیداً به آن دامن زده است . دولت ، بعضی وقت‌ها ، به این رقابت ورود و به صُوَر مختلف سعی می‌کند نظم بازار را حفظ کند.

شاید برای برخی سوال پیش بیاید که چرا دولت بعضی از کارخانجات را 80 تا 100 روز در سال تعطیل می‌کند. این هیچ ربطی به آلایندگی ندارد و در راستای همان سیاست برقراری توازن و تنظیم بازار است. دولت می‌خواهد از این طریق به تولیدکنندگان نشان بدهد که می‌توانند با تولید کمتر ، پول بیشتری در بیاورند.

فراموش نکنید که در چین بخش ساخت و ساز بزرگترین مشتری صنعت سیمان است. دولت طوری قیمت سیمان را تنظیم می‌کند که نه تولیدکنندگان متضرر شوند و نه بخش ساخت و ساز.